Afscheid Helianthe Kort, lector Technologie voor Zorginnovaties: “Het loont om nieuwsgierig te zijn”

In 2004 werkte Helianthe als programma manager Technologie en Toegankelijkheid in de Langdurige zorg, voor Vilans, een kennisorganisatie voor zorg en ondersteuning. “Er waren in die tijd al veel technologische innovaties in opkomst in de zorg. Bij Vilans zagen we de potentie van die technologie, maar we zagen ook dat zorgorganisaties niet goed wisten hoe ze die moesten gaan implementeren. Ik wilde graag die kennis doorvertalen naar de praktijk, met het onderwijs als schakelpunt.” Laat nu net in die tijd Hogeschool Utrecht contact met haar zoeken; of ze interesse heeft in een lectorschap. Na een eerste gesprek werd ze uitgenodigd bij het College van Bestuur. “Ik dacht voor een kennismaking, maar toen stond de voorzitter opeens op om mijn hand te schudden; ik was aangenomen. Dat gaf veel vertrouwen.”

Het onderzoek van het hbo stond in 2004 nog in de kinderschoenen. “Het was pionieren. Ik ben begonnen met een stoel, een tafel en daarop drie postbakjes. Ik zie ze nóg staan. Ik ben gewoon aan de slag gegaan en ontdekte al snel: in praktijkgericht onderzoek is er geen rechte lijn van A naar B. Je start met een vraagstuk – een probleem van buiten of iets dat je zelf hebt geconstateerd in de werkpraktijk. Vervolgens ga je dat samen met het werkveld aan, waarbij je heen en weer gaat in steeds verschillende iteraties, om uiteindelijk te komen tot een ontwerpoplossing of een procesoplossing. Mijn adagium daarbij is: ‘Anything is possible’. Je moet uitgaan van mogelijkheden, niet van beperkingen. Ik zie graag dat mensen hun creativiteit kwijt kunnen in hun werk voor het lectoraat; creativiteit opent nieuwe deuren. Dat adagium heeft een tegenhanger: Alles weten maakt niet gelukkig. Kennis is mooi, maar het gaat er uiteindelijk om wat je met die kennis doet. De kracht van ons onderzoek zit altijd in wat deze betekent voor de praktijk en voor het onderwijs.”

Mede dankzij de kennis die Helianthe meenam, maakte het lectoraat een vliegende start. Het heeft zich vanaf het begin ingezet op het met slimme gebouwen en technologische innovaties mensen te ondersteunen in zelfredzaamheid en zelfmanagement. Ook onderzoekt het lectoraat hoe dankzij technologische innovaties bepaalde taken kunnen worden herschikt, om de druk op de gezondheidszorg te ontlasten.

Om die opgedane kennis optimaal te kunnen delen en toepassen, heeft Helianthe altijd stevig ingezet op community-building. Het CareTechLab is daar een mooi voorbeeld van, vertelt ze. “Het was een fysieke ruimte waarin we de HU-gemeenschap lieten kennismaken met technologische innovaties. Vooral innovaties waar wij, HU-breed, aan hebben meegewerkt. Hiermee hebben we ons onderzoek tastbaarder en inzichtelijker gemaakt voor docenten, studenten van de gezondheidszorg-opleidingen én het werkveld, die elkaar in het CareTechLab konden ontmoeten. Liefst had ik er een klaslokaal bij gehad, waar studenten aan de slag konden met innovaties, maar dat is niet gelukt.”

Het was de eerste noch de laatste keer dat Helianthe het onderwijs bij haar onderzoek heeft willen betrekken. Met goede reden. “Technologie gaat altijd sneller dan de mensen. Het kan echter alleen succesvol bijdragen aan goede zorg als mensen er goed mee omgaan. Daarom heb ik het bijdragen aan trainingen van toekomstige en huidige professionals altijd als een belangrijke taak gezien van ons lectoraat. We hebben al in het begin een minor georganiseerd, de minor Technologie en Zorg, die in 2006 startte en waarin studenten zorg, bouw en technologie van en met elkaar leren. Die minor bestaat nog altijd.”

Zorg, bouw en technologie: het is altijd de drie-eenheid geweest van Helianthes onderzoekspraktijk. “Deze combinatie is zó belangrijk voor de zorg van de toekomst. Samen kunnen we echt intelligente thuisomgevingen creëren, met alles van rollators en drempelloze deuren tot smart-glasses en gezondheidsmonitoring. Maar ook met automatische verlichting en oplossingen voor ontspanning en vermaak, zoals online met elkaar bridgen.” Is dat ook zorg? “Zeker! Wil je streven naar meer zelfredzaamheid en een betere kwaliteit van leven voor ouderen, dan moet je deze niet alleen benaderen als potentiële patiënten maar ook als actieve burgers. Je bent zo oud als je je gedraagt. Ik haal in dit verband graag Charles Eugster aan, een 94-jarige kampioen roeien: “We have confused illness with the process of aging, which can be thoroughly healthy. Illness is not a necessary part of aging.” Dat is, denk ik, een belangrijk frame voor onze gezondheidzorg, zeker in tijden van vergrijzing.”

Dat thema, vergrijzing, speelt niet alleen in Nederland. Het is wereldwijd een uitdaging voor de zorg. “Ik heb gewerkt met mensen van over de hele wereld. In Zuid-Amerika zag ik oma’s die nog zes kinderen kregen, hun dochters één of twee, en de kleindochters één of geen. Er liggen daar grote uitdagingen voor de samenleving in het algemeen en de zorg in het bijzonder. Soms past een oplossing enkel bij onze omgeving en onze partners in het werkveld, maar de kennis waar die oplossingen op zijn gestoeld, is altijd breed van meerwaarde. De kennis die wij hier opdoen, is wereldwijd relevant en vice versa. Daarom heb ik altijd tegen mijn onderzoekers gezegd: Blijf schrijven. Déél je kennis.”

Welke onderzoeken springen er voor Helianthe echt uit? Te veel om op te noemen, vertelt ze. Maar een paar wil ze wel uitlichten, zoals het Technologie Thuis NU programma. “Dat was mijn eerste project, eind 2004: een eerste SIA -RAAK MKB project. De installatiebranche zocht hulp om voor hun professionals de transitie van installateur naar adviseur te verzorgen. Ik zag mogelijkheden om die vraag te koppelen aan onderzoek naar hoe je ouderen langer thuis kunt laten wonen. Met bouwkundigen, engineers, zorgvragers, hulpverleners en studenten onderzochten we bestaande technologieën en hoe we die konden toepassen in een woning; voor bewoners met slechte ogen, voor bewoners in een rolstoel, met beginnende dementie… We hebben uiteindelijk modelwoningen gebouwd in een kantorencomplex. Daar zijn duizenden bezoekers geweest, van studenten tot zorgprofessionals en beleidsmakers.”

“Een ander project waar ik erg trots op ben, is Thuiswonenmetdementie.nl: een website met informatie voor mantelzorgers én voor mensen die zelf dementie hebben. Een van de studenten met wie we deze site ontwikkelden, is nu aan het promoveren op het onderwerp dementie. Dat is voor mij echt een van de redenen om dit werk te doen; studenten met ons onderzoek inspireren om verder te gaan, verder te denken.”

In 2023 opende het Meander Medisch Centrum de deuren van een gloednieuw ziekenhuis, met eenpersoonskamers, veel daglicht en huiselijkheid, thermisch comfort, een goede luchtkwaliteit… Allerlei elementen van een healing environment, voortgekomen uit onderzoek van Helianthes lectoraat. “Het SIA-RAAK publiek project ‘Het ziekenhuis van de toekomst’ gaf ons de mogelijkheid om te onderzoeken wat een healing environment is. Dit onderzoek liep parallel aan de bouw van het ziekenhuis, het Meander kon uit onze opbrengsten selecteren wat passend was bij hun mogelijkheden.” Sinds 2011 werkt Helianthe ook als hoogleraar Building Health Environments for Future Users, aan de TU/e, en bij dit onderzoek trokken onderzoekers van HU en TU/e samen op. “Ik zag het als één onderzoeksgroep, ik heb nooit kunnen kiezen tussen de HU of de TU/e. Dat voelt als kiezen tussen je vader en je moeder, dat doe je niet.”

Nog één project wil Helianthe graag noemen, project Goede Nacht, Betere Dag. “Dat begon bij één mantelzorger die vertelde: er gebeurt iets waardoor mijn dementerende vrouw elke ochtend heel onrustig wakker wordt, maar ik weet niet wat het is. We zijn dat gaan onderzoeken en uiteindelijk bleek de luchtkwaliteit de belangrijkste factor: meer CO₂ in de lucht vermindert de slaapkwaliteit. Dat onderzoek heeft niet alleen inzichten gegeven waar de mantelzorger mee verder kon, er is een heel onderzoeksvoorstel uit voortgekomen, DREAm. Dit project, een R&D project binnen het SPREAD+ consortium, wil inzicht krijgen in hoe mensen met dementie bij het (gaan) slapen kunnen worden geholpen – niet met medicatie, maar met technologische hulpmiddelen, zoals sensoren en bouwfysische interventies. Zo zie je: uit één vraag van een mantelzorger kan een hele onderzoekslijn voortkomen die vele mensen gaat helpen. Het loont om altijd nieuwsgierig te zijn en verder te vragen.”

“Het leven is iets van plussen en minnen. Niet alles dat ik wilde, is gelukt. Niet alle paden lopen zoals je wilt. Maar ik kijk terug op een mooie onderzoekscarrière aan de HU, waarin ik veel heb kunnen geven en die mij veel heeft gebracht. Daarbij ben ik veel dank verschuldigd aan het College van Bestuur van de HU én aan de kenniskring. Als lector doe je het nooit alleen. Je kan richting en koers geven, maar als je vervolgens niet samen aan de slag gaat, kom je nergens. Ik heb altijd goede mensen om mij heen gehad, daar ben ik heel dankbaar voor.”

“Ik begon met drie postvakjes en eindig met een ring, die ik cadeau kreeg bij mijn afscheid. Die ring staat symbool voor de kenniskring, waarmee ik zeer prettig heb samengewerkt. Je moet niet alles zelf willen doen. Ik zeg wel eens: Laat anderen stralen, dan straalt hun licht op jou.”

Per 1 april werkt Helianthe Kort fulltime als hoogleraar aan de TU Eindhoven. Ze blijft daarnaast bestuurder van SIA en start op 1 april als bestuurder van het Landelijk Netwerk van Vrouwelijke Hoogleraren.