“Sociaal professionals kunnen verbroken verbindingen helpen herstellen”

“We leven in een tijd waarin de crises over elkaar heen lijken te buitelen: de stikstofcrisis, klimaatcrisis, energiecrisis, wooncrisis en de door de politiek zelfbenoemde asielcrisis. Maar we hebben volgens mij ook een sociale crisis en daarvoor bestaat nog te weinig aandacht,“ vertelt prof. dr. Jean Pierre Wilken.

“De sociale kwaliteit van onze samenleving is in de afgelopen decennia steeds meer onder druk komen te staan. Oude sociale verbanden – zoals die er vroeger waren in buurten, dorpen en kerkgenootschappen – zijn verbrokkeld, mede door de individualisering, maar ook door toegenomen mobiliteit en vluchtigheid van contacten. Dit wordt zichtbaar in bijvoorbeeld polarisatie, intolerantie en eenzaamheid. Van de volwassen bevolking voelt bijna de helft zich eenzaam. Ook het gebruik van sociale media heeft veel negatieve gevolgen, al zijn er ook leuke en praktische kanten. Er is een verband tussen de opkomst van sociale media en de verslechterde mentale gezondheid van jongeren.”

“Mensen die hulp nodig hebben,  krijgen steeds vaker te maken met een tekort aan zorg en ondersteuning. Allerlei groepen raken hierdoor in de knel. Gezinnen, kinderen, mensen met een psychische kwetsbaarheid, met een verstandelijke of lichamelijke beperking, met een chronische ziekte en ouderen met dementie. Mantelzorgers raken overbelast. In netwerken en gemeenschappen kan veel opgevangen worden, maar zeker niet alles. Ook de inzet van de sociaal professionals die we bij hogescholen en ROC’s opleiden, is nodig.”

“Er zijn gaandeweg allerlei maatschappelijke kloven ontstaan: tussen mensen onderling, mensen en instituties, mensen en technologie. Tussen mensen, overheid en politiek. En tussen wetenschap, bestuur en beleid. Al die kloven moeten we proberen te overbruggen. Het gaat vooral om het herstellen van sociale verbindingen. Het is volgens mij dan ook hoog tijd om ons sociaal bewustzijn wakker te schudden en onze sociale waarden te herijken, zoals gelijkwaardigheid, wederkerigheid en sociale rechtvaardigheid. Allemaal waarden die verbonden zijn met sociale inclusie.”

“De vraag is hoe professionals werkzaam in mensgerichte beroepen die sociale waarden in de praktijk kunnen brengen. Ik heb het dan over mensen die een sociaal werkopleiding gevolgd hebben. Maar ook over mensen met een pedagogiekopleiding, een sociaaljuridische, verpleegkundige, verzorgende, (para)medische of (vak)therapeutische opleiding of een politieopleiding. En mensen die in het sociaal domein werken bij gemeenten en woningcorporaties. Dus alle professionals die zowel persoonlijke hulp en ondersteuning bieden, als werken aan zorgzame gemeenschappen.”

“Lange tijd lag bij opleidingen de nadruk op probleemoplossend en instrumenteel handelen. Maar dat voor iedere handeling of interventie een vorm van relatie nodig is, werd veronachtzaamd. De laatste decennia zien steeds meer mensen dat goede zorg niet zonder de relatie kan. Goede zorg is een combinatie van persoonlijke aandacht en professioneel handelen, zodanig dat de ander als cliënt, patiënt, familielid, huisgenoot of inwoner dit ervaart als weldoend, ondersteunend en helpend. Als je het sociale, het relationele, voorop stelt, en relationeel werken invulling geeft vanuit waarden zoals gelijkwaardigheid, dan accepteer je de ander in alle opzichten.”

“Ik heb dit, samen met Dirk den Hollander en veel professionals en ervaringsdeskundigen, uitgewerkt in de methodiek van Steunend Relationeel Handelen, die door duizenden professionals in meer dan tien landen gebruikt wordt. In de methodiek worden de houding en het handelen van hulp- en dienstverleners samengevat in vier werkwoorden, ook wel kernhandelingen genoemd. Deze zijn: verbinden, verstaan, verzekeren en versterken.”

“Hogescholen en universiteiten kunnen een belangrijke rol spelen bij het in praktijk brengen van sociale waarden. In opleidingen en onderzoek horen sociale waarden centraal te staan. We moeten sociaal werkers ook veel beter toerusten om zich te weren tegen beleid dat indruist tegen sociale waarden. Sociaal professionals moeten in hun opleiding de competenties meekrijgen om de context waarin ze moeten werken, zowel lokaal als landelijk, goed te kunnen analyseren en begrijpen. Zodat ze zich kunnen afvragen: hoe wil ik me verhouden tot de context van de inwoners waar ik mee werk? Welke acties zijn hierbij nodig en wie betrek ik hierbij? Ik vind dat het ook de taak is van iedere sociaal professional om daar waar instituties dysfunctioneel en asociaal zijn, dit te agenderen.”

Het afscheidscollege van prof. dr. Jean Pierre Wilken is getiteld Nieuw sociaal contact. Over de noodzaak van het herstellen van verbindingen. Hij is werkzaam bij het Kenniscentrum Sociale Innovatie, Lectoraat Participatie, Zorg en Ondersteuning Hogeschool Utrecht. Download het essay dat hij schreef voor zijn afscheidscollege. Download (PDF)

Tekst: Mariek Hilhorst