"Gecijferdheid is zo belangrijk om méé te komen in het leven"

Bij het horen van de term gecijferdheid zullen veel mensen denken aan rekensommen. Lonneke Boels legt uit dat het echt iets anders is dan het formele rekenonderwijs op scholen. “De praktische definitie van gecijferdheid is: kunnen omgaan met wat je aan getallen, data, grafieken, tabellen en diagrammen tegenkomt in het dagelijkse leven en in je beroep. Daarvoor moet je soms iets uitrekenen, wat ook gewoon met een rekenmachine mag, maar gecijferdheid gaat om veel meer. Sommige schoolse rekenvaardigheden zijn alleen voor een bepaald deel van de vervolgopleidingen interessant, terwijl gecijferdheid iets is dat iedereen tegenkomt, ongeacht welk beroep je uitoefent.”

Boels is sinds mei 2023 waarnemend lector bij de HU. Daarvoor was zij lange tijd werkzaam in het bedrijfsleven en als wiskundedocent in het voortgezet onderwijs. Langzaamaan groeide bij haar het besef dat gecijferdheid een basisvaardigheid is die je overal om je heen nodig hebt. “Dat besef is  versterkt door vragen van leerlingen. Die vroegen mij wat het belang was voor het leren van bijvoorbeeld kansberekening, als ze toch al wisten dat ze rechten wilden studeren. Waar hadden ze dan wiskunde voor nodig? Dan legde ik uit dat je ook als rechter of advocaat vaak met statistiek te maken krijgt. Bijvoorbeeld; als het tien keer in een jaar gebeurt dat een patiënt overlijdt terwijl een verpleegkundige dienst heeft, is er dan reden om deze verpleegkundige te veroordelen? Nee! Als advocaat of rechter moet je dan genoeg kennis van kansberekening en dataverzameling hebben om te weten dat dit wel degelijk toeval kan zijn. Dat iets een kleine kans heeft, wil niet zeggen dat het niet gebeurt. Zo is er voor ieder beroep wel een moment te noemen waarop je als professional met gecijferdheid in aanraking komt.”

Ook bij alledaagse activiteiten kun je niet om gecijferdheid heen. Op de landelijke dag van de gecijferdheid – 26 maart 2024 – staan professionals uit verschillende domeinen stil bij deze basisvaardigheid, op de landelijke conferentie ‘Gecijferdheid in context’. Boels is keynote spreker: “In Nederland zijn er meer dan 2 miljoen volwassenen die moeite hebben met aspecten van gecijferdheid. Dat kan grote impact hebben op het dagelijkse leven. Bijvoorbeeld bij het innemen van medicijnen of het regelen van een eerste huurwoning. Hoeveel vierkante meter woning heb je nodig? Welke kosten heb je naast de kale huur en de service- en energiekosten? Hoeveel van je inkomen blijft er dan over voor boodschappen en andere uitgaven? De conferentie richt zich op professionals die in verschillende domeinen werken, bijvoorbeeld bij bibliotheken, taalhuizen, GGZ-instellingen, maar ook op dokters, assistenten, schuldhulpverleners, noem ze maar op. Het is belangrijk dat deze professionals zich bewust zijn van hoe ze hun doelgroepen kunnen ondersteunen bij het versterken van gecijferdheid.”

Het creëren van bewustzijn is een eerste stap. Daarop volgt het inrichten van een goede infrastructuur waarin ontwikkelmogelijkheden, juist ook voor volwassenen, goed toegankelijk zijn. In het Europese project ‘Numeracy in Practice’ doet Boels onderzoek naar welke methodes succesvol zijn om gecijferdheid bij volwassenen te ontwikkelen. Ze geeft aan dat er in Nederland nog een grote opdracht ligt: “In vergelijking met de landen om ons heen is het volwassenonderwijs in Nederland heel erg versnipperd. Het wordt veelal door betaalde docenten in bibliotheken en taalhuizen gegeven, maar er zijn ook veel projecten die leunen op vrijwilligers. Gemeenten moeten lessen inkopen, maar dat gebeurt nog veel te weinig. Het is bovendien belangrijk dat deze lessen gericht zijn op de praktijk. Een cursus ‘hack je energierekening’ bijvoorbeeld, waarin mensen uitzoeken hoe hun eigen energierekening omlaag kan gaan. Ook daar komt heel wat gecijferdheid bij kijken: de meterstand opnemen, deze vergelijken met een jaarafrekening, berekenen hoeveel dan ongeveer per maand aan gas en elektriciteit is gebruikt, de prijs per kuub gas en kWh elektriciteit opzoeken in tabellen of afschriften, de kosten per maand uitrekenen. Er zijn veel te weinig cursussen waar een volwassene naar toe kan als deze met dit soort vragen vastloopt. Daarom werken we met ons lectoraat aan projecten in de hele breedte van de leerlijn: in het formele onderwijs en aan projecten in bibliotheken en bij mensen thuis.”

Een van die projecten is de Rekentrein. Ouders krijgen een tas vol spelletjes en boeken mee naar huis om samen met hun kinderen en een vrijwilliger aan de slag te gaan met getallen en rekenen. Dit is door vrijwilligers in een paar gezinnen uitgeprobeerd en de eerste reacties waren zeer positief. Er worden nu meer vrijwilligers getraind om met de materialen aan de slag gaan zodat het bereik van de Rekentrein groter wordt. “En dat is waar het om gaat”, voegt Boels toe. “Want als iemand zichzelf blijft vertellen dat hij niet kan rekenen en dit beeld niet verandert, is de kans aanwezig dat iemand die onzekerheid ook doorgeeft aan zijn kinderen. Dat raakt me, want dat zelfbeeld heeft een grote impact. Werken aan gecijferdheid is belangrijk om mee te komen in het leven en gelijke kansen te bevorderen.”

Wiskundig en Analytisch Vermogen van Professionals

Gecijferdheid telt mee