‘Het piept en het kraakt in de hele watercyclus’
Wat gebeurt er zodra iemand de watertelefoon belt?
‘De watertelefoon is 24/7 bereikbaar. Degene die de telefoon heeft opgenomen, deelt het probleem in een grote WhatsApp-groep met collega’s van KWR uit allerlei vakgebieden. Binnen een uur reageert er dan eigenlijk altijd wel iemand, zelfs op een zaterdagavond of midden in de zomervakantie. Soms is alleen advies nodig, soms moeten we ook onderzoek doen. Een ouderwetse Nokiatelefoon lijkt misschien een onwaarschijnlijk hulpmiddel in de strijd tegen drinkwaterproblemen. Toch speelt dit toestel een belangrijke rol in het waarborgen van de drinkwaterveiligheid in Nederland. De watertelefoon fungeert namelijk al meer dan veertig jaar als noodnummer, een soort 112 bij watercalamiteiten.
Een van de mensen die deze telefoon opneemt, is Roberta Hofman-Caris. Ze is onder meer associate lector Water bij de Hogeschool Utrecht en werkt als onderzoeker op het gebied van waterzuivering en hergebruik bij onderzoeksinstituut KWR Water Research Institute. Ze is een van de negen mensen bij KWR die de watertelefoon beheert.
In wat voor gevallen wordt de watertelefoon gebeld?
‘Bijvoorbeeld wanneer een drinkwaterbedrijf een probleem heeft dat het niet zelf kan oplossen. Er is bijvoorbeeld een verontreiniging geconstateerd waarvan onbekend is wat de oorzaak is. Het bedrijf belt dan dit nummer, zodat de onderzoekers van KWR kunnen helpen bepalen wat er aan de hand is en hoe het probleem opgelost kan worden.
Daarnaast is KWR met de watertelefoon aangesloten bij het expert- en adviesnetwerk Crisis Expert Team milieu en drinkwater (CET-md), samen met zeven andere kennisinstituten en instellingen. Gezamenlijk leveren we bij ernstige milieuverontreiniging advies aan drinkwaterbedrijven, overheden en veiligheidsregio’s. We schatten het risico voor de leefomgeving in en bepalen wat voor maatregelen er moeten worden genomen. Incidenten waar je dan aan kunt denken zijn grote accubranden, schepen die olie lekken of heftige overstromingen. Degene die dienst heeft, bevindt zich altijd maximaal een uur van KWR en kan ook onze laboratoria openen voor onderzoek.'
Welke crisis waarbij je hebt geholpen is je het meest bijgebleven?
‘In juli 2023 was ik betrokken bij de enorme brand voor onze kust op het schip Fremantle Highway, dat elektrische auto’s vervoerde. Het was de vraag hoe die brand gestopt kon worden, aangezien het schip onder de last van te veel bluswater zou kunnen zinken. Ik heb toen bijvoorbeeld tankbonnetjes van het schip opgevraagd, zodat we wisten hoeveel olie er nog in zat en van welke soort.’
Het CET-md wordt dus ingeschakeld in crisissituaties waarbij de milieu- of waterkwaliteit in het gedrang dreigt te komen. Jouw eigen onderzoek raakt daaraan: je richt zich op waterzuivering en -kwaliteit in het algemeen. Hoe is het gesteld met de Nederlandse waterkwaliteit?
‘De waterkwaliteit van het Nederlandse oppervlaktewater en grondwater is al jaren onvoldoende. Ons water zit vol bestrijdingsmiddelen, geneesmiddelen, PFAS en microplastics. De Europese Kaderrichtlijn Water stelt dat de kwaliteit van het Europese oppervlakte- en grondwater in 2027 aan bepaalde normen moet voldoen. Maar de Nederlandse politiek doet te weinig. Die heeft alleen maar uitstel aangevraagd en is toen eigenlijk op haar handen gaan zitten. Dat gaat grote problemen opleveren. Dit kan een grotere crisis worden dan de stikstofcrisis.’
Gala van Water
Roberta Hofman-Caris is een van de sprekers op het Gala van Water, dat op 14 maart plaatsvindt in TivoliVredenburg in Utrecht. Tijdens deze avond staan thema’s als waterveiligheid, waterkwaliteit en waterkwantiteit centraal. Voor tickets en een overzicht van alle sprekers, ga naar galavanwater.nl.
Is het nog wel vanzelfsprekend dat er veilig drinkwater uit de kraan komt?
‘Het drinkwater in Nederland is nog steeds van ontzettend goede kwaliteit. Ik kan niet met droge ogen beweren dat er helemaal niks vreemds in het drinkwater zit, maar dan gaat het om extreem lage concentraties. Er zijn allerlei normen waar drinkwater aan moet voldoen. Neem geneesmiddelen: daar mag maar maximaal 1 microgram per liter van in het water zitten. Nou, dat zit er echt niet in. Stel namelijk dat er bijvoorbeeld 1 microgram paracetamol in zou zitten. Dan zou je 685 jaar lang 2 liter water per dag moeten drinken om het equivalent van één tablet paracetamol binnen te krijgen. Dus die hoeveelheden stellen helemaal niks voor.
Maar dat het nu goed gaat, betekent niet dat we achterover kunnen leunen. We zijn druk bezig met het ontwikkelen van nieuwe waterzuiveringstechnieken, zodat we kunnen inspelen op wat er komen gaat.’
Niet alleen de waterkwaliteit, ook de waterkwantiteit gaat achteruit. Waar komt dat door?
‘Ons watersysteem is erop ingericht om al het water dat binnenkomt zo snel mogelijk af te voeren. Maar tegenwoordig hebben we te maken met lange perioden van droogte en raakt het grondwater op. Tijdens zulke droogtes kunnen buien ontstaan die zo heftig zijn dat het water niet snel genoeg afgevoerd kan worden. En we kunnen het ook nog niet goed opslaan. Dus het piept en het kraakt in de hele watercyclus.’
Moet het hele watersysteem dan op de schop?
‘Eigenlijk wel. Ik vergelijk de watercyclus weleens met een kluwen garen. Als daar knopen in zitten, moet je niet aan een draad gaan trekken – dan maak je de knoop alleen maar erger. Je moet de hele kluwen uit elkaar peuteren. Zo is het ook met ons watersysteem: alle problemen zijn met elkaar verweven. Om die op te lossen, moeten we veranderen hoe we omgaan met water en het hele systeem anders inrichten.’
Dit artikel verscheen eerder in New Scientist.
