Samenwerken in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking - hoe doe je dat?

Hoe kunnen begeleiders, mensen met een verstandelijke beperking en hun naasten goed en in een evenwaardige relatie samenwerken, bijvoorbeeld bij het werken aan een toekomstplan? Hoe kunnen ze daarbij leren beter met elkaar te communiceren? In zogenaamde ontwikkelwerkplaatsen in Amsterdam en Utrecht deelden de drie groepen ervaringen en werkten ze aan verbeteringen in de praktijk. Rosa de Vries van het Lectoraat Co-Design was de ontwerper binnen dit proces.

Rosa: “Het ontwerpproces binnen dit project is gebaseerd op de Double Diamond, een bekend model in design thinking waarin je verschillende stappen doorloopt. Je gaat niet meteen van probleem naar oplossing maar begint door eerst een stapje terug te doen. De centrale vraag in dit onderzoek was hoe er beter en inclusief samengewerkt kan worden. Al vanaf het begin betrokken we de mensen over wie het gaat, dus mensen met een verstandelijke beperking, oftewel ervaringsdeskundigen, naasten en zorgmedewerkers in het ontwerpproces binnen de ontwikkelwerkplaatsen. We organiseerden in 1,5 jaar tijd ongeveer 14 bijeenkomsten (zowel in Utrecht als in Amsterdam) met een zo goed mogelijke afspiegeling van de doelgroep. We gingen van start door met elkaar te verkennen wat er mis was aan de samenwerking, maar ook wat er al wel goed ging.

Alle deelnemers deelden hun persoonlijke verhaal en door die verschillende perspectieven kregen we inzicht over waar het aan schort binnen de samenwerking en in de communicatie. Dingen als ‘doe wat je zegt en zeg wat je doet’ of ‘neem de tijd voor mij’ en ‘noem me bij mijn naam’ kwamen aan bod. Er ontstond door die openheid meer begrip voor elkaar. Daarmee creëerden we een ‘veilige bubble’ waarin we elkaar steeds beter leerden kennen en samen tot de kern konden komen.”

“Vervolgens zijn we al die inzichten uit de gesprekken gaan bundelen in thema’s, zoals vertrouwen opbouwen, elkaar echt leren kennen, leuk contact hebben, gesprekken voeren in een team en zelf kunnen bepalen”, vervolgt Rosa. “Aan de hand daarvan zijn we inspiratie gaan zoeken buiten ieders context. Dus bijvoorbeeld in films, plaatjes, producten en muziek. Die inspiratie en de thema’s dienden als input om tools te bedenken die je kan inzetten om beter samen te werken. Er kwam heel veel creativiteit los; zoals een Rad van Gesprek; een draaiend rad met vragenkaartjes die men voorafgaand zelf kan selecteren, een bordspel, een ervaringskoffer en een taalprisma; omdat er vaak onbegrip is over woorden of de taal tussen de deelnemers. Ik heb die concepten vervolgens vormgegeven en vier prototypes gemaakt die nu vol trots gebruikt worden in de praktijk door de deelnemers van deze ontwikkelwerkplaats.”

“Het was belangrijk binnen dit traject om te ontdekken en te ervaren hoe het is om samen te werken met mensen die heel anders zijn dan jij, met een ander perspectief, met verschillende intelligentieniveaus en met een taalbarrière die vaak voor veel onbegrip zorgt. Het was van belang om soms een stapje terug te doen of het tempo aan te passen. Ook hebben we belevingsgerichte, creatieve en visuele communicatievormen gebruikt als we er met woorden niet uitkwamen. We kregen regelmatig terug dat de persoonlijke gesprekken prettig waren en duidelijkheid boden. Ook het uitvogelen van hoe we zó samenwerken dat iedereen een bijdrage kan leveren tijdens de bijeenkomsten, was leerzaam.”

“Een instrument als de ontwikkelwerkplaats helpt echt om meer begrip te krijgen voor elkaar en samen tot een werkbare uitkomst te komen waarin iedereen tot zijn recht komt. Je gaat tenslotte samen aan de slag om vanuit gesprekken en inzichten tot een tool te komen die je helpt om het samenwerken met elkaar te bevorderen.” Rosa sluit af: “Het is maatwerk, maar een methode die goed is in te zetten op allerlei plekken waar je ongelijkheid ervaart op het gebied van samenwerken.”

In het project ‘Inclusief samenwerken in de zorg’ zijn concrete methoden en hulpmiddelen ontwikkeld die bijdragen aan dialoog, gedeelde besluitvorming en het vormgeven van persoonlijke toekomstplannen en ondersteuningsplannen. Kennis die zowel in het onderwijs als de beroepspraktijk gebruikt kan worden.

Het project is bijna afgerond en de lectoraten hopen dat ze met een nieuwe subsidie de aanpak ontwikkelwerkplaats verder kunnen door ontwikkelen en implementeren binnen zorgorganisaties. Op dit moment wordt er nog gewerkt aan een boekje voor begeleiders met handvaten vanuit dit project.

Lees meer over een ontwikkelwerkplaats in dit artikel. (PDF) Community of development: a model for inclusive learning, research and innovation (researchgate.net)