Lectoraat Co-Design gaat verder met inclusief en systemisch ontwerp

De maatschappij staat voor allerlei complexe vraagstukken die alleen in brede samenwerking, over de grenzen van beroepenvelden heen, kunnen worden opgelost. Hoe biedt je mensen binnen die context handelingsvermogen, zodat zij een waardevolle bijdrage kunnen leveren? Daar doet het lectoraat Co-Design onderzoek naar. “Ontwerpen is het vermogen om nieuwe oplossingen te bedenken door het inzetten van ontwerpvaardigheden en kennis, ondersteund door tools. Co-design betekent dat de ontwerper, de gebruiker en andere betrokkenen hierbij gezamenlijk werken aan een ontwerpdoel”, stelt lector Co-Design Remko van der Lugt. “Maar bij complexe vraagstukken is dat doel helemaal niet helder. Hoe kun je dan toch gezamenlijk ontwerpend stappen vooruit zetten?”

Het lectoraat heeft de afgelopen vier jaar gewerkt rond twee deelvragen. De eerste was: hoe kan je succesvol systemisch ontwerpen? Remko: “In een werkend systeem zitten allerlei verborgen dynamieken. Bij paramedische vraagstukken bijvoorbeeld heb je te maken met patiënten, naasten, professionals. Hoe zien zij elkaar, hoe bekijken en ervaren ze een vraagstuk? Het is belangrijk je als ontwerper van deze dynamieken bewust te zijn. Als je gedrag wil veranderen bij een van deze partijen, moet je soms ergens anders in het systeem aan de slag. Gedragsverandering bij de patiënt bijvoorbeeld bereik je soms het beste via het sociale netwerk van die patiënt. Daar ontwikkelen we tools en methodes voor, die we vervolgens uitproberen in en met de praktijk.” Dat doet het lectoraat onder andere in het Expertisenetwerk Systemisch Co-Design.

De tweede deelvraag van het lectoraat ging over succesvol inclusief ontwerpen. Lector Anita Cremers: “Bij inclusief design wil je niemand uitsluiten en dus ook mensen meekrijgen die zich niet direct aangesproken voelen door het vraagstuk. Neem bijvoorbeeld ons project Samen Spelen. We willen dat kinderen met een beperking de mogelijkheid krijgen meer buiten te spelen en meer samen te spelen met kinderen zonder een beperking. Daarvoor moet je niet alleen onderzoek doen naar de drempels die kinderen ervaren; je moet ook de ontwerpers van speeltuinen benaderen, die zich lang niet altijd van het vraagstuk bewust zijn. Ook bij inclusief design speelt het systeem dus vaak een grote rol.”

Bij de continuering van het lectoraat is er daarom voor gekozen de twee onderzoekslijnen – systemisch en inclusief design - met elkaar te verbinden. Daar profiteren ze beide van, stelt Remko. “Dat zie je terug in de projecten die we nu oppakken. APPROACH bijvoorbeeld, met het Prinses Máxima Centrum. We helpen daar met het ontwikkelen van een symptomen-app voor kinderen in de palliatieve fase. We kijken daarbij naar passende interacties maar óók naar hoe zo’n app in het zorg- en het gezinssysteem past.”

Veel voorbeelden die Remko en Anita geven, komen uit het gezondheidsdomein: daarin lopen momenteel de meeste projecten. Het lectoraat is echter ook zeer actief in de domeinen duurzaamheid en leren. Op het gebied van duurzaamheid werkt het lectoraat veel samen met het Centre of Expertise Smart Sustainable Cities. Remko: “In het streven naar een slimme, duurzame stad ligt de focus vaak op business en techniek. Wij helpen ook burgers in deze processen te betrekken.” In het onderwijsveld draagt het lectoraat veelvuldig bij aan het ontwerp van rijke leeromgevingen. Anita: “Overigens grijpen deze drie kennisgebieden – duurzaamheid, gezondheid en onderwijs - veel ineen. Gezondheid is onlosmakelijk verbonden met duurzaamheid en we willen mensen slim opleiden om met interdisciplinaire vraagstukken te leren omgaan.”

Veel van de genoemde projecten zijn terug te vinden in een nieuwe publicatie, die op het symposium van 13 november wordt gepresenteerd. Deze publicatie is voor een brede groep van geïnteresseerden en bevat case-ervaringen, tools, verhalen en nog veel meer. “Het is informerend maar óók een visitekaartje, waarmee we mensen willen interesseren in co-design en de meerwaarde van deze processen willen laten inzien”, stelt Anita. Er zal ook een digitale versie van de publicatie uitkomen.

Op dat symposium zal er speciale aandacht zijn voor het project AID: Active Inclusive Design, dat onderzoekt hoe je moeilijk bereikbare groepen tóch kan betrekken in co-design veranderprocessen. Anita: “Neem ons project waarin kinderfysiotherapeuten leren effectiever te communiceren met de ouders van kinderen. In dit traject betrekken we nadrukkelijk ook de ouders: zij spelen als ervaringsdeskundigen een belangrijke rol in inclusief design.” Ervaringsdeskundigen zijn de minst ervaren groep in co-design maar daarmee niet altijd de minst belangrijke, beaamt Remko: “Ervaringsdeskundigen worden vooral getraind om mee te beslissen en inzicht te geven, maar minder om daadwerkelijk deel te nemen in een creatief ontwerpproces. Voor inclusief en systemisch design heb je echter iedereen nodig: de beroepsontwerper, de professional én de ervaringsdeskundigen.”

Lees hier meer over het lectoraat Co-Design