Opleiding journalistiek ontwikkelt AI-leerlijn

Nele Goutier is docent journalistiek en onderzoeker bij het lectoraat Kwaliteitsjournalistiek in Digitale Transitie, ook wel bekend als JournalismLab. Ze studeerde culturele antropologie en vanuit die achtergrond is ze gefascineerd door de manier waarop invloeden in maatschappijen werken en doorwerken. Goutier: “Ik volg al jaren het discours rondom Artificial Intelligence. Op dit gebied gebeurt zo ontzettend veel, zo ontzettend snel. AI heeft invloed op alle mensen en vakgebieden, op de gehele maatschappij. Bovendien gaat het niet meer weg, we hebben ermee te dealen. Dat maakt AI superinteressant.”

In het maatschappelijke debat wordt AI vaak weggezet als ofwel de oplossing voor alles ofwel het einde van de mensheid. Om te kunnen profiteren van de mogelijkheden zonder de risico’s uit het oog te verliezen, is volgens Goutier meer nuance nodig. Zo verdient het meer aandacht dat enkele tech-spelers nog meer macht krijgen. Of dat generatieve AI in een zoekmachine-setting wordt ingebouwd, zoals OpenAI, Perplexity en Google sinds kort doen. Dat licht Goutier toe: “Je zoekt iets op zoals je normaal googelt. Via de generatieve AI-tool krijg je als antwoord geen zoekresultaat, maar een soort samenvatting met een paar bronnen. Handig natuurlijk, maar wie klikt dan nog door wanneer je die samenvatting al hebt? Een enkeling wellicht. Terwijl het juist van groot belang is dat we kritisch blijven op de kwaliteit van die door AI-gegenereerde samenvatting, dat we zelf beoordelen of die op waarheid berust en of hij de juiste nuance bevat.”

Goutier: “Voor mensen met een alfa-achtergrond – zoals de meeste journalisten – kan AI best intimiderend zijn. Want in the end is kunstmatige intelligentie gewoon keiharde wiskunde. Tegelijk is het ontzettend belangrijk om dit onderwerp in een journalistiek- of andere alfa-opleiding te verweven. Dat moeten we op een doordachte manier aanbieden, zodat ook deze alfa’s AI goed weten te doorgronden.” Volgens Goutier bevinden we ons midden in een technologische revolutie waarin alle facetten van de samenleving razendsnel veranderen, terwijl we nog steeds zoeken naar passende wetgeving om dit te reguleren. “Journalisten moeten hier in hun rol als waakhond echt iets mee.”

Nele Goutier wil met behulp van design thinking een AI-leerlijn ontwikkelen om het algoritmebewustzijn prominent onderdeel te laten zijn binnen de journalistieke opleiding. Daarvoor is in mei 2024 een Comeniusbeurs toegekend aan de School voor Journalistiek. Dat is een innovatiebeurs die professionals in staat stelt om hun ideeën voor onderwijsvernieuwing in de praktijk te brengen. Goutier: “Ik ben ontzettend blij met de Comeniusbeurs. Die maakt het mogelijk om evidenced based te beoordelen of de beoogde praktische en doelgerichte onderwijsontwikkeling ook echt werkt.” Het is voor het eerst dat de School voor Journalistiek een Comenius Senior Fellow binnenhaalt. Deze beurs is specifiek bedoeld om vernieuwing in de opleiding door te voeren die los staat van de reguliere doorontwikkeling – in dit geval is dat vanwege de combinatie van het hoge tempo van de technologische ontwikkelingen én de nood voor interdisciplinair samenwerken.

Overigens is AI in journalistiek geen nieuw onderwerp voor Goutier. Vanaf 2020 – let wel: nog voor de komst van ChatGPT – werkte ze met haar lectoraat aan het project Van black box naar glass box, met als belangrijkste vraag: hoe gaan journalisten in hun werk om met AI? Goutier: “Het vakgebied van kunstmatige intelligentie bestaat al sinds de jaren ‘50 van de vorige eeuw. En er bestonden ook al lange tijd veel handige AI-tools, maar wij zagen dat journalisten die toen nog maar mondjesmaat gebruikten.” In haar huidige project om een AI-leerlijn te ontwikkelen, borduurt ze voort op de inzichten die ze in dit eerdere onderzoek opdeed.

Goutier over haar eerdere onderzoek: “Stap voor stap doorliepen we met journalisten de totstandkoming van één specifiek artikel. Onze bevinding was – niet verrassend – dat journalisten vooral sociale media en zoekmachines gebruikten. Opvallend genoeg bleek dat ze er niet altijd bewust bij stilstonden dat daarbij algoritmes aan het werk zijn. Wat ons deed afvragen wat het effect was van algoritmes op de bronnen die journalisten selecteren op Google Search. We besloten dat verder uit te pluizen.”

Een experiment op acht redacties in Nederland toonde aan dat de meeste journalisten voornamelijk klikken op de eerste bronnen die Google Search voorstelt. Goutier: “Hiermee wil ik beslist niet doen alsof journalisten gemakzuchtig zijn, want Google ‘weet’ vaak goed wat je zoekt. Maar we vonden de combinatie van veelvuldig zoekmachinegebruik, weinig algoritmisch bewustzijn én het feit dat de journalisten vooral klikken op de bovenste bronnen op Google Search, wel opvallend.”

Toen al ontstond de wens dat wij onze studenten veel meer AI-bewust willen afleveren. Daarvoor ondernamen we al diverse stappen, en de AI-leerlijn waar Nele Goutier momenteel dus aan werkt, tilt dat weer naar een volgend niveau.