Wegwijzer Mentaal Kapitaal: handreiking om schoolstress en prestatiedruk te verlagen bij jongeren
Jongeren die lekker in hun vel zitten, leren beter. Een groot deel van jongeren ervaart echter schoolstress en prestatiedruk en daardoor neemt schoolverzuim toe. Binnen het onderzoek Mentaal Kapitaal is gekeken naar wat werkt om schoolstress en -verzuim aan te pakken. De resultaten zijn verwerkt in de online tool Wegwijzer Mentaal Kapitaal. Deze gesprekstool helpt scholen in het voortgezet onderwijs om schoolbreed te werken aan het verminderen van stress, prestatiedruk en schooluitval.
De Wegwijzer Mentaal Kapitaal is voortgekomen uit onderzoek van de Regionale Kenniswerkplaats Jeugd en Gezin Centraal. Het doel van het onderzoek was om wetenschappelijke inzichten te vertalen naar een bruikbare oplossing voor scholen. Thera Knopperts, adviseur gezondheidsbevordering jeugd bij de GGD regio Utrecht, is als praktijkdeskundige betrokken bij de ontwikkeling van de Wegwijzer.
“Bij de GGD herkennen we de urgentie van de problemen als gevolg van stress, prestatiedruk en schoolverzuim onder jongeren”, legt Thera uit. “Daarnaast is het onze opdracht om wetenschappelijke kennis te verbinden aan de praktijk. Alles kwam samen in dit onderzoek. Nu het project is afgerond, levert het concrete inzichten op over belemmerende en bevorderende factoren in het onderwijs. Deze inzichten staan nu overzichtelijk samengevat in de online Wegwijzer.”
De Wegwijzer uitgelegd
De Wegwijzer Mentaal Kapitaal is een online tool, die scholen helpt om het gesprek aan te gaan over het welbevinden van hun leerlingen en om praktische stappen te zetten om dit welbevinden te verbeteren. De tool is opgebouwd rondom drie thema’s: prestatiedruk, schoolstress en schoolverzuim. Professionals kunnen aan de hand van de tool beoordelen hoe hun eigen school scoort op deze thema’s, waarna de tool suggesties biedt voor verbeteringen. De kracht van de Wegwijzer zit volgens Thera in de praktische toepasbaarheid. “Het is geen rigide handboek, maar een gesprekstool. Scholen krijgen de ruimte om hun eigen invulling te geven aan de adviezen. Dat maakt de tool waardevol, omdat de suggesties aansluiten bij de specifieke situatie van iedere school.”
Ter illustratie geeft Thera een voorbeeld. “Het onderzoek heeft een schat aan inzichten en praktische ideeën opgeleverd om schoolstress en prestatiedruk te verminderen. Tijdens de pilot constateerde een deelnemende school dat het stoppen met toetsen direct na de vakantie veel stress bij leerlingen kan wegnemen. Een dergelijke aanpassing vraagt echter veel van een school en docenten. Denk aan roostering en de duur van een lesperiode. Daarbij is het van essentieel belang om op je eigen school in gesprek te gaan met de leerlingen, zodat zij kunnen aangeven of deze aanpassing echt bijdraagt aan het verminderen van stress. Het onderwijs is complex, maar deze tool biedt in ieder geval een startpunt. Het is geen kant-en-klare oplossing, maar een handreiking waarmee scholen zelf aan de slag kunnen.”
Gedeelde verantwoordelijkheid voor succes
Hoewel sommige scholen de Wegwijzer zelfstandig kunnen gebruiken, zullen de meeste baat hebben bij begeleiding van professionals zoals een Gezonde School-adviseur of gedragswetenschapper (bijvoorbeeld een schoolpsycholoog). Thera ziet hierin een belangrijke taak voor de GGD als aanjager. Ze licht toe: “Afgelopen maandag hebben we de Wegwijzer gepresenteerd tijdens een van onze kennisateliers. In de toekomst wil de GGD de Wegwijzer verder integreren in trainingsprogramma’s voor schoolpsychologen en Gezonde School-adviseurs. Hierbij hebben ook gemeenten een belangrijke rol. Zij kunnen scholen namelijk ondersteunen door middelen en zorg in te kopen die nodig zijn om de mentale gezondheid van leerlingen te bevorderen. Ook kunnen ze helpen bij het creëren van bewustwording over mentale gezondheid en investeren in preventieve maatregelen om schoolstress en uitval te verminderen.”
Een nieuwe stap
De ontwikkeling van de Wegwijzer Mentaal Kapitaal is een stap vooruit in het verbinden van wetenschappelijke kennis en de praktijk van het onderwijs. “Het allermooiste aan deze Wegwijzer is de enorme moeite die is gedaan om wetenschappelijke kennis op een praktische manier bij het onderwijs te krijgen”, besluit Thera. “Alle perspectieven zijn meegenomen: de jongeren, de ouders, de school, de professionals en de wetenschap. Scholen kunnen met dit instrument de mentale gezondheid van hun leerlingen op een structurele en duurzame manier verbeteren. Het gesprek is gestart, de weg naar een mentaal gezondere schoolomgeving ligt open.”
De Wegwijzer is door de Regionale Kenniswerkplaats Jeugd en Gezin Centraal ontwikkeld in samenwerking met leerlingen, leerkrachten en zorgcoördinatoren van VO-scholen uit de regio Utrecht. Het projectteam wordt gevormd door GGD regio Utrecht, Hogeschool Utrecht, Trimbos-instituut en Universiteit Utrecht, onder leiding van Margot Peeters, Associate Professor UU. Het project is mogelijk gemaakt met subsidie van ZonMw.
